Boże Narodzenie w Polsce

Dla chrześcijan to radosny czas związany z narodzinami Jezusa. Z tym uroczystym świętem związanych jest wiele tradycyjnych zwyczajów i obrzędów pielęgnowanych i przekazywanych z pokolenia na pokolenie.

Obecnie świętowanie Bożego Narodzenia zaczyna się bardzo wcześnie (w niektórych galeriach handlowych i sklepach świąteczne dekoracje i piosenki są obecne już w październiku!). W religii katolickiej prawdziwy okres przedświąteczny, czyli adwent, trwa cztery tygodnie i jest czasem oczekiwania na narodziny Jezusa i duchowych przygotowań na ten moment. W czasie adwentu przygotowujemy również domy i gotujemy potrawy wigilijne, a do naszych drzwi pukają kolędnicy.

Nieodłącznym symbolem Świąt Bożego Narodzenia jest choinka. Zwyczaj zdobienia drzewka iglastego (najczęściej świerka lub jodły) przywędrował do nas z Niemiec na przełomie XVIII i XIX wieku. Tradycyjnie powinniśmy przystrajać choinkę dopiero 24 grudnia. Jak większość elementów świątecznych ozdoby choinkowe również nie są przypadkowe i mają swoją symbolikę – kształt bombki jest symbolem ciągłości i powtarzalności życia ludzkiego, światełka – przypominają o nadejściu Jezusa, gwiazda na czubku drzewka – pomaga znaleźć drogę do domu tym, którzy wyjechali (na pamiątkę gwiazdy, która wskazała drogę Trzem Królom).

Świętowanie rozpoczyna uroczysta kolacja w wigilię Bożego Narodzenia, do której zgodnie z tradycją zasiadamy po pojawieniu się na niebie pierwszej gwiazdy. Po wspólnej modlitwie dzielimy się opłatkiem – symbolem pojednania, przebaczenia i miłości. W wielu domach czytany jest fragment Ewangelii wg św. Łukasza. Dopiero wtedy rodzina może zasiąść do świątecznie nakrytego stołu i rozpocząć wieczerzę. Ogromne znaczenie ma odpowiednie przygotowanie wigilijnego stołu, nakrytego białym obrusem, pod którym należy umieścić garstkę siana. Sianko jest symbolem żłobka, w którym leżał Jezus po narodzinach. Należy pamiętać o pozostawieniu jednego dodatkowego nakrycia – symbolizuje ono pamięć o zmarłych członkach rodziny oraz o tych, którzy w tym roku nie mogą spędzić z nami świąt. Mówi się również, że jest to miejsce dla niespodziewanego gościa.

Na stole wigilijnym powinno znaleźć się 12 tradycyjnych potraw. Liczba ta wiąże się z liczbą miesięcy w roku oraz liczbą apostołów. Bardzo ważne jest, aby wszystkie dania były bezmięsne, ponieważ zgodnie z polską tradycją dzień Wigilii jest dniem postnym. Wiele zależy od naszych upodobań i regionu, w którym mieszkamy, ale są produkty, których nie powinno zabraknąć w żadnym domu: są to między innymi: barszcz z uszkami (a w niektórych regionach zupa grzybowa lub rybna), kapusta z grochem, ryby – najczęściej karpie (rzadko jedzone w pozostałe dni roku) i śledzie, pierogi z kapustą i grzybami, desery z maku: makowiec, kluski z makiem lub śląskie makówki (według ludowych wierzeń mak przynosił bogactwo) oraz piernik, który symbolizował dobrobyt. Na wielu stołach pojawia się też kompot przyrządzany z gotowanych suszonych owoców wyłącznie na tę okazję. Zgodnie z tradycją należy skosztować wszystkich dań, aby zapewnić sobie szczęście na cały rok. Po wieczerzy wigilijnej nie może zabraknąć wspólnego śpiewania kolęd i wręczenia prezentów czekających pod choinką. W Polsce w zależności od regionu przynosi je Święty Mikołaj, Aniołek, Dzieciątko, Gwiazdor lub Dziadek Mróz. Tylko w Polsce podkładamy prezenty pod choinkę w wigilijny wieczór. W większości krajów rozdaje się je dopiero w dzień Bożego Narodzenia.

Podczas Wigilii nie powinniśmy zapominać o naszych zwierzętach. Dawniej dzielono się opłatkiem ze zwierzętami hodowlanymi, aby ustrzec je przed chorobami i podziękować za to, że służą domostwu. Ta piękna tradycja z biegiem lat została odrobinę zmodernizowana i obecnie opłatkiem dzielimy się też z naszymi domowymi pupilami – na przykład psami i kotami. W tym czasie powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na nasze zwierzaki, ponieważ zgodnie z ludowymi wierzeniami w wigilijną noc mogą przemówić ludzkim głosem.

Najedzeni i w dobrych nastrojach udajemy się na Pasterkę – uroczystą mszę św. odbywającą się o północy w kościołach w całym kraju symbolizującą początek dnia i święta Bożego Narodzenia. Kolejne dwa dni świąt są związane z biesiadowaniem w gronie rodziny i najbliższych oraz spotkań w atmosferze radości i miłości.

Magiczna atmosfera świąt sprawia, że w tym czasie chętniej otwieramy serca i odczuwamy potrzebę zrobienia czegoś dobrego i pożytecznego, skłaniając nas do pomagania osobom ubogim i potrzebującym – wiąże się to również z okolicznościami narodzin i życia Jezusa oraz samej istoty chrześcijaństwa – miłości do bliźniego i idei bezinteresownej pomocy.

Oprócz znanych w całej Polsce tradycji istnieje szereg zwyczajów praktykowanych wyłącznie w poszczególnych regionach. Na Mazurach i Warmii nadal istnieje tradycja wyciągania słomek spod świątecznego obrusa – osoba, która wyciągnie prostą słomkę będzie miała zapewnione szczęśliwe życie, pogięta słomka symbolizuje natomiast niełatwą drogę życiową dla osoby, która ją wyciągnie.

Jednym z symboli Świąt Bożego Narodzenia jest szopka betlejemska upamiętniająca narodzenie Chrystusa. Wśród wielu tradycji polskich szopek, najbardziej znane są tzw. szopki krakowskie. To właśnie w Krakowie co roku organizowany jest konkurs na najpiękniejszą szopkę, a zgłoszone do konkursu prace można podziwiać na wystawie w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa.

Z uwagi na szybkie tempo naszego życia oraz ilość obowiązków, coraz rzadziej mamy czas na kontynuowanie wszystkich zwyczajów bożonarodzeniowych, które kultywowały nasze babcie. Coraz częściej wybieramy te, które najbardziej nam odpowiadają, modyfikujemy już istniejące lub po prostu dodajemy nowe, rodzinne tradycje – dla niektórych może to być wspólnie ozdabianie pierniczków lub przygotowywanie kartek świątecznych, a dla innych nieodzownym elementem świąt jest wspólne oglądanie „Kevina samego w domu”. Tak naprawdę najważniejsze jest to, aby czas Świąt Bożego Narodzenia czas spędzać w gronie najbliższych nam osób w atmosferze spokoju, radości i miłości.